1 |
[ સં. અંક ( આંકડો ) + સંજ્ઞા ( નામ ) ] |
स्त्री. |
( પિંગળ ) કવિતાના પાદનું માપ આપવામાં કયા અક્ષર કે માત્રાએ તાલી આપવામાં આવે છે, અથવા કેટલા અક્ષરે કે માત્રાએ યતિ એટલે વિસામો આવે છે એ બતાવવા માટે દરેક સંખ્યાની સંજ્ઞાઓ કહેવામાં આવે છે તે. જુદા જુદા આંકડાઓ બતાવવા માટે સકારણ જુદા જુદા શબ્દો વપરાય છે. ખ, નભ, આકાશ કે અભ્રનું માપ કંઈ ન હોવાથી શૂન્યને બદલે વપરાય છે, તેમ જ શશી, ભૂ, મહી વગેરે એક હોઈને એક બતાવવા માટે વપરાય છે. જેમકેઃ ૦ ( શૂન્ય ) ખ, નભ, મખ, શૂન્ય, અભ્ર, પૂર્ણ, વિયત્, ગગન. ૧-શશી, ભૂ, કુ, મહી, ધરા, એક દંત, ધ્રુવ. ૨-દ્વિ, યુગ્મ, નેત્ર, પાદ, યુગલ, અશ્વિ, પક્ષ, કર, અયન, ઓષ્ઠ. ૩-ત્રિ, ગુણ, અગ્નિ, શિખી, તાપ, રામ, વહ્નિ, દોષ, લોક નાડી. ૪-શ્રુતિ, ફળ, તુર્ય, યુગ, વર્ણ, મોક્ષ યામ, વાણી, યરણ, વેદ. ૫-પંચ, શર, ભૂત, બાણ, સંધિ, અસુ, યજ્ઞ, તત્ત્વ, કન્યા, અંગ. ૬-ષડ્, શાસ્ત્ર, ખટ, ઇતિ, રસ, જખ, રિપુ, રાગ, વેદાંગ, તર્ક. ૭-સપ્ત, મુનિ, હય, અગ, વાર, સર, લોક, તાલ, ધાતુ, નદી. ૮-વસુ ઇભ, ગજ, નાગ, સિદ્ધિ, યોગ, યામ, કરિ, ભાવ, મદ. ૯-નવ, ભક્તિ, નિધિ, નંદ, અંક, સંખ્યા, દ્વાર, નાથ, રત્ન, ધાન્ય. ૧૦-દશ, દિસિ, દિશા, આશા, ધૂપ, રૂપક, સ્નાન, પંક્તિ, દોષ. ૧૧-રુદ્ર, શિવ, હર, ભવ, શર્વ સ્થાણુ, કરણ, પશુપતિ. ૧૨-ક, ઇન, ભગ, ગૃહ, માસ, શશી, સૂર્ય, ભાનુ, રવિ, ભવન. ૧૩-જખ, યક્ષ, વિશ્વ, જગત, મલમાસ. ૧૪-રત્ન, મનુ, ગ્રહ, વિદ્યા, ઇંદ્ર, અભિનય. ૧૫-તિથિ, ઘસ્ર, પંચદશ. ૧૬-નૃપ, ભૂપ, કળા, ષોડશ, સંસ્કાર. ૧૭-અત્યષ્ટિ, સત્તર. ૧૮-ધૃતિ, પુરાણ, અષ્ટાદશ, વનસ્પતિ. ૧૯-અતિધૃતિ, નવદશ, અંકનંદ, દેવવાદ્ય, વિરાટ્મુખ. ૨૦-નખ, અંગુળ, વસા, કોડી. ૨૧-મૂર્ચ્છના, સમિત્, અનુસ્મૃતિ. ૨૨- ઉપસર્ગ. ૨૪-જિન, સિદ્ધ, અવતાર. ૨૫-તત્ત્વ, પાસો. ૨૭-ભ, નક્ષત્ર, ઉડુ, ઋક્ષ. ૩૨-રદ, દંત, દ્વિજ.
|