દેશનું, દેશને લગતું (2) સ્વદેશી (3) પુંo સ્વદેશનો રહીશ (4) સ્ત્રીo એક રાગિણી (5) પ્રાકૃત ભાષાનો એક પ્રકાર (6) સંગીતના બે પ્રકારોમાંનો એક (7) સંસ્કૃત નહિ પણ પ્રાકૃત છંદ કે પદ્યરચના (8) પ્રાકૃત – ગામડિયું (લા.)

( સંગીત ) આશાવરી થાટમાંથી ઉત્પન્ન થતો એ નામનો એક રાગ. તેમાં આરોહમાં સા રિ મ પ નિ એમ પાંચ સ્વર અને આરોહમાં સાત સ્વર આવે છે. તેમાં ગ, ધ, નિ કોમળ છે. તેનો ગ્રહ સ્વર રિ, વાદી સ્વર સા, સંવાદી સ્વર મ અને ન્યાસ સ્વર સા છે. આમાં ગ ઉપર કંપ મૂર્ચ્છના છે. તે ગાવાનો સમય દિવસનો બીજો પહોર છે. તે શૃંગાર રસ ઉત્પન્ન કરે છે અને અતિશય ચંચળ પ્રકૃતિવાળો છે. પલાસી થાટના સંકીર્ણ પ્રકારના રાગમાં આ રાગનો સમાવેશ થાય છે. તેમાં કોમળ ગાંધાર તેમ જ કોમળ અને શુદ્ધ નિષાદનો પ્રયોગ થાય છે. તે સિવાય બધા શુદ્ધ સ્વર છે. આ રાગમાં કેટલેક સમયે સારંગ અને મેઘ રાગનો ભાસ થાય છે.

ગુરુ.

તાંડવ નૃત્યનો એક ભેદ. તેમાં અંગવિક્ષેપ વધારે અને અભિનય ઓછો હોય છે.

વતની; દેશમાં રહેનાર માણસ.

એક જાતની ગાય.

એક જાતની મગફળી. આ શિંગમાં બે દાણા થાય છે.

દેશજનને ગમતા અમુક ઢાળે ગવાતી હોય તે ઢાળ, ગરબી વગેરે.

પ્રાકૃત ભાષાનો એક પ્રકાર; સંસ્કૃત નહિ પણ પ્રાકૃત છંદ કે પદ્યરચના.

પ્રાંતિક ભાષા.

રીતભાત; રૂઢિ.

( સંગીત ) વસંતની છ માંહેની એક રાગિણી.

( સંગીત ) સંગીતના બે માંહેનો એ નામનો એક ભેદ. સંગીતદર્પણમાં નાચ, ગાન અને વાદ્ય એ ત્રણને સંગીત કહેલ છે. તેના બે પ્રકાર છેઃ માર્ગ અને દેશી.

( સંગીત ) હનુમંત મત પ્રમાણે દીપક રાગની પાંચ માંહેની એ નામની એક રાગિણી તે ગાવાનો સમય બીજો પહોર છે. તેની જાતિ સંપૂર્ણ એટલે ખરજ, રિખબ તીવ્ર, ગાંધાર કોમળ, મધ્યમ કોમળ, પંચમ, ધૈવત કોમળ અને નિષાદ તીવ્ર એ પ્રમાણે સાતે સ્વર આવે છે. વાદી સ્વર ખરજ છે, સંવાદી પંચમ સ્વર છે, અને ગાંધાર અનુવાદી સ્વર છે. કોઈ તેની ઓડવ જાતિ પણ કહે છે. તેમાં પંચમ વર્જ્ય છે. આ રાગિણી ટોડી અને ખટથી મિશ્ર છે. તેના શરીરનો વર્ણ ગૌર છે. લીલા રંગનાં તેણે વસ્ત્ર પહેર્યાં છે. રસને તે જાણનારી છે. કોયલ સરખો તેનો મધુર સ્વર છે. પ્રસન્ન ચિત્ત છે. યૌવનમદમાં મસ્ત છે. એવી દેશી નામની રાગિણી પોતાના સૂતેલા સ્વામી આગળ હાથમાં વીંજણો લઈ ઊભી છે અને પતિ સાથે કામક્રીડા કરવાની ઇચ્છા રાખે છે. કોઈ એમ કહે છે કે, તેના શરીરનો રંગ શ્વેત મિશ્ર લાલ છે. વસ્ત્ર લીલાં પહેર્યાં છે. હાથ ઉપર એક પોપટ બેઠો બેઠો બોલી રહ્યો છે. તે પોપટની વાતો ઊંઘમાં અરધી સાંભળી રહી છે આંખો નિંદ્રામાં ઘેરાઈ ગયેલ છે. કોઈ આ રાગિણી મધુમાધવ, સારંગ, પહાડી અને ટોડીના મિશ્રણથી બનેલી માને છે અને તે ગાવાનો સમય ઉનાળામાં મધ્યાહ્નનો છે. તેમાં પંચમ વર્જિત છે. આ રાગિણી દેવોએ કાઢેલી મનાય છે.

ઉપદેશ કરનાર.

દેશ સંબંધી; દેશનું; દેશને લગતું.

દેશીય; દેશજ; દેશ્ય. શબ્દને માટે વપરાય છે.

પોતાના દેશમાં બનેલું કે થયેલું.

માર્ગ બતાવનાર.

સ્વદેશી; પોતાના દેશનું.