પાણી (2) મનુષ્યમાત્રનો સમૂહ

( પિગંળ ) એક વિષમજાતિ માત્રામેળ છંદ. તે રાયવસ્તુ છંદનો એક ભેદ છે. તેમાં ૨૯ ગુરુ અને ૨૬ લઘુ મળી ૫૫ વર્ણ અને ૮૪ માત્રા હોય છે.

તરતનો જન્મેલ વાછડો.

દાડમ.

બાળક; બચ્ચું.

મનુષ્યમાત્રનો સમૂહ; પુરુષોનો સમૂહ.

વરત; રાશ; નાડું; સૂતરનું દોરડું.

વરુ. તે બહુ ક્રૂર અને હિંસક પ્રાણી છે. તેનું નામ સાંભળીને તો ભલભલાનાં હાજાં ગગડી જાય. સીમાડે એનો પગરવ સંભળાય તો એકલદોકલ કોઈ વગડે નીકળી શકે નહિ. તેનો માત્ર પરસેવો મહેકે ત્યાં ગાભણી હરણીના ગાભ છૂટી જાય. તેની ભયંકર સંહારવૃત્તિ આગળ વાઘ પણ ઊતરતો. નાર ભૂખ્યું કે ધરાયું જ્યાં જાય ત્યાં સંહાર જ કરવાનું. તે હિંસક વર્ગનું, કૂતરાના વંશનું, પણ દેખાવે કૂતરાથી જુદું પડી જતું અને વરુના જેવું લાગતું પ્રાણી છે. નહાર કે નાર એ કાઠિયાવાડમાં કવચિત્ વરુ અને મધ્ય પ્રાંતોમાં વાઘને નામે ઓળખાય છે. શરીરે શિયાળથી મોટું અને વરુથી નાનું, આશરે વાર એક લાંબું, પૂછડી એકાદ ફૂટની, રંગ લાલ ચળકતા કાટ જેવો હોય છે. તેથી હિંદીમાં તેને સોનકુત્તા કહે છે. દિવસ ને રાત એ ભમે અને જેની પૂંઠ પકડી તેને પુરૂં કર્યે જ છૂટકો કરે. તેનો ઉત્સાહ અદમ્ય અને નીડરતા અજોડ છે. દીપડા અને ચિત્તાનો એના મનથી હિસાબ નથી. કવચિત્ વાઘને પણ તે હેરાન કરે. સામાન્ય રીતે તો એ માણસને સતાવતું નથી. તેનાથી તેને બીક લાગે છે. તે જો ભૂખ્યું હોય તો માણસ ઉપર પણ હુમલો કરે છે. એનો મુખ્ય શિકાર હરણ અને સાબર છે. આ જાતનાં પ્રાણી પરત્વે નારની ક્રૂરતા અને સંહારવૃત્તિ ભયંકર અને કંપાવનાર છે. છથી વીશ બાવીશ સુધી ભેગાં મળી એ ભટકે છે. એની આ ટેવથી જ સાતનારી અથવા નવનારીવાળી કહેવત પ્રચલિત છે. તેની શિકારની રીત અપૂર્વ છે. કોઈ ઠેકાણે હરણ દેખાય કે તરત નારની આખી ટોળીના ભાગલા પડે અને જે રસ્તે હરણને લઈ જવું હોય, તે આખા રસ્તે બબ્બે ત્રણત્રણનાં જોડકે અંતરે અંતરે ગોઠવાઈ જાય. પછી પહેલી ટોળી હરણની પાછળ પડે, પણ હરણની ગતિને એ પહોંચી શકે નહિ. જેવા એ નાર થાકવા માંડે કે વચ્ચેથી બીજી ટોળી પૂંઠ પકડે. આમ હરણ દોડતું જાય અને વચ્ચે વચ્ચે નારની નવી નવી ટોળી પાછળ પડતી જાય. હરણ એક અને દોડનાર તાજા હોવાથી હરણ હારે અને નાર એને ફાડી ખાય. એની હિંસાવૃત્તિ ખોરાક મેળવવા પૂરતી જ નથી, મારવાની ખાતર પણ તે વખતે મારે છે. વાઘ અને સિહંથી જુદા જ સ્વભાવવાળી આ સંહારવૃત્તિને લીધે શિકારી વર્ગ તેને ભાળે ત્યાં હણે છે. સ્વભાવે તે રમતિયાળ છે. તેનાં બચ્ચાં કુરકુરિયાં પેઠે પાળી શકાય છે.

સૂંઠ.

એક જાતની વનસ્પતિ. તેની ભાજી થાય છે.

કમળની દાંડી.

ગરદન; ગ્રીવા.

ચરવા જનાર ઢોરનું ધણ.

દિલ; મન.

દોરડા બનાવવાનો રેસો.

નરક.

નારી; સ્ત્રી; પત્ની.

પ્રાણી; જીવ; સત્ત્વ.

બંદૂકની નળી.

મોઇદાંડિયાની રમતમાં તર્જની અને ટચલી આંગળી ઉપર મોઈ રાખી કરવામાં આવતો દાવ.

( વહાણવટું ) વહાણમાં ભરાતું કે ફૂટી નીકળતું પાણી કૂંડીમાં પહોંચાડવા માટે પઠાણની પડખે અંદરની બાજુમાં રાખવામાં આવેલ પાળ; `લિમ્બર.`

સલાહ.

ઉદક; પાણી.

પરમાત્મા સંબંધી.

મનુષ્ય સંબંધી; નર સંબંધી.

( વ્યાકરણ ) ભૂતકૃદંતનો કે કર્તૃત્વવાચક પ્રત્યય. જેમકે, કરનાર, લખનાર, રમનાર.