માતૃ-જન્મભૂમિમાં બોલાતી ભાષા – સ્વભાષા

બચપણમાં જ બાળક માતાપિતાના બોલવા ઉપરથી શીખે છે તે ભાષા. ગાંધીજી લખે છે છે કેઃ મારી માતૃભાષા ગમે તેવી અધૂરી હોય, તો યે માની છાતીએથી હું અળગો ન થાઉં તેમ માતૃભાષાથી પણ ન થાઉં. મારા જીવનને ઘડનારૂં દૂધ મને તેના સિવાય બીજે ક્યાંથી મળે ? એ સ્થાને અંગ્રેજી બોલીનો હું આશક છું, પણ જે સ્થાન તેનું નથી તે પડાવી લેવાને તે નીકળે, તો હું તેનો કટ્ટો વિરોધી થાઉં. સૌ કોઇ સ્વીકારે છે કે, અંગ્રેજી આજે આખી દુનિયાની ભાષા બની છે, તેથી હું તેને નિશાળના નહિ, પણ વિદ્યાપીઠના અભ્યાસક્રમમાં મરજિયાત શીખવાના વિષય તરીકે બીજી ભાષાનું સ્થાન આપું અને તે પણ પસંદગીના થોડા લોકો માટે હોય, કરોડોને તો ક્યાંથી હોય ? આજે આપણી પાસે ફરજિયાત પ્રાથમિક કેળવણી દાખલ કરવાનાં પણ સાધન નથી, તો અંગ્રેજી શિક્ષણ માટેની જોગવાઈનાં સાધનો ક્યાંથી લાવવાં ? રશિયાએ વિજ્ઞાનમાં પોતાની બધી પ્રગતિ અંગ્રેજી વગર જ કરી છે. આપણી મનોવૃત્તિ એવી ગુલામ બની ગઈ છે કે, અંગ્રેજી વગર આપણું ચાલે જ નહિ એવું આપણને લાગ્યા જ કરે છે. કામ શરૂ કર્યા પહેલાં આગળથી હારી બેસવાની આવી માન્યતાને હું કદી નહિ સ્વીકારૂં.

મૂળ ભાષા; પોતાના દેશમાં બોલાતી ભાષા; બીજી ભાષાને જન્મ આપનાર ભાષા; સ્વભાષા; માદરી જબાં; ` મધર ટંગ `. ગાંધીજી લખે છે કેઃ મેં સાંભળ્યું છે કે, માબાપ આપણા શિક્ષણક્રમથી કાયર છે. છોકરાંને માતૃભાષા દ્વારા શિક્ષણ અપાય છે, ને તેમને સાલે છે ! આ સાંભળી હું હસ્યો. દુઃખ તો પાછળથી થયું. મને થયું કે, આ કેટલી બધી અધોગતિ ! માબાપોને ભય છે કે, છોકરાં અંગ્રેજી સારું ન બોલી શકે. ખરાબ ગુજરાતી બોલશે તે તેમને નથી સાલતું, ગુજરાતી ભણશે તો કેળવણી કાંઈક ઘરમાં પણ લાવશે એનો એમને વિચાર શેનો હોય ? મને પોતાને ભૂમિતિ બીજગણિત, ગણિતની પરિભાષા નથી આવડતી. સર્કલ શબ્દનું ગુજરાતી પૂછે તો મારે વિચાર કરવો પડે. ત્રિકોણનાં જુદાં જુદાં અંગ્રેજી નામ હું જાણું, પણ ગુજરાતી નામો એકે ન આવડે. આ તે કેવી સ્થિતિ ! આવી કંગાળ સ્થિતિ છે ત્યાં મને કહેવામાં આવે કે, અંગ્રેજી મારફત શિખવાડો તો હું ના પાડું. એટલું કબૂલ કરી લઉં ખરો કે, માતૃભાષા દ્વારા શિક્ષણ એ કાંઈ અસહકારનું અંગ નથી.