એક રાગ કે છંદ (2) મૃગ (3) ધનુષ્ય (4) (સં.) વિષ્ણુનું ધનુષ્ય; શાંર્ગ (5) હાથી (6) કોકિલ (7) ભમરો (8) મેઘ; વાદળ (9) એક વાદ્ય

અમૃત.

આકાશ; ગગન.

( સંગીત ) એ નામે ઓડવ જાતિ એક રાગ. તેનો ગ્રહ અને ન્યાસ સ્વર સ છે. વાદી સ્વર પ અને સંવાદી સ્વર રિ છે. તેમાં સ રિ મ પ નિ સ એ સ્વરો આવે છે. ગ, ધ વર્જ્ય છે. નિષાદ બે લેવાય તે આરોહમાં શુદ્ધ અને અવરોહમા કોમળ લેવાય છે. સારંગના અનેક ભેદ છે, તે જુદા જુદા અંશ સ્વર માનવાથી થયા છે. ગાવાનો સમય ગ્રીષ્મ ઋતુંમાં દિવસે બીજો પહોર છે. તે વીર, અદ્દભુત અને શાંત રસ ઉત્પન્ન કરે છે. તે સાધારણ ગંભીર પ્રકૃતિનો છે. આ રાગ ગાવાથી પિત્ત જ્વર તથા પિત્તના પ્રકોપથી થતી શિરોવેદના શમે છે.

( પિંગળ ) એ નામે એક પ્રચૂર્ણગીતિ માત્રામેળ છંદ. તે ગીતિ સ્કંધકનો એક ભેદ છે. તેમાં ૨૫ ગુરુ અને ૧૪ લઘુ મળી ૩૯ અક્ષરની ૬૪ માત્રા હોય છે.

( પિંગળ ) એ નામે એક વિષમજાતિ માત્રામેળ છંદ. તે ચૂડાણા ઉપદોહા છંદનો એક ભેદ છે. તેમાં ૩૬ ગુરુ અને ૩૬ લઘુ મળી ૭૨ વર્ણની ૧૦૮ માત્રા હોય છે.

( પિંગળ ) એ નામે એક વિષમજાતિ માત્રામેળ છંદ. તે ષટ્પદી છપ્પય છંદનો એક ભેદ છે. તેમાં ૬૨ લઘુ અને ૪૫ ગુરુ મળી ૧૦૭ વર્ણની ૧૫૨ માત્રા હોય છે.

( પિંગળ ) એ નામે એક સમવૃત્ત વર્ણમેળ છંદ. તે જગતી છંદનો એક ભેદ છે. તેને કંદ છંદ પણ કહે છે. તેના દરેક ચરણમાં ચાર યગણ અને લઘુ મળી તેર અક્ષર હોય છે.

( પિંગળ ) એ નામે એક સમવૃત્ત વર્ણમેળ છંદ. તે જગતી છંદનો એક ભેદ છે. તેને મેનાવળી, મેનિકા, સારંગરૂપ, મૈણાઉલ, મદનાકુલ, સારંગા કે કામ છંદ પણ કહે છે. તેના દરેક ચરણમાં ચાર તગણ મળી બાર અક્ષર આવે છે. તેમાં ત્રીજા અક્ષર ઉપર યતિ આવે છે.

( પિંગળ ) એ નામે એક સમવૃત્ત વર્ણમેળ છંદ. તે વર્ણદંડક કહેવાય છે. તેના દરેક ચરણમાં તેર રગણ મળી ૩૯ અક્ષર હોય છે.

( પિંગળ ) એ નામે એક સમવૃત્ત વર્ણમેળ છંદ; મુખલા. તે બૃહતિ છંદનો એક ભેદ છે. તેના દરેક ચરણમાં નગણ, યગણ અને સગણ એમ નવ અક્ષર હોય છે.

( પિંગળ ) એ નામે એક સમવૃત્ત વર્ણમેળ છંદ; સારંગી. તે અતિશર્ક્કરી છંદનો એક ભેદ છે. તેના ચરણમાં પાંચ મગણ મળી પંદર અક્ષરો હોય છે.

કપૂર.

કમળ.

કાબરચીતરો રંગ.

કામદેવ; અનંગ.

કેશ.

કોકિલ.

ઘોડો; અશ્વ.

ચંદન; સુખડ.

ચંદ્ર.

ચાતક; બપૈયો.

છત્ર.

ઝાડ.

તંબુરો; સિતાર.

દાગીનો; અલંકાર.

દીવો.

દુષ્ટ વીંછી.

દેડકો.

પહાડ.

પૃથ્વી.

પ્રકાશ.

ફૂલ.

બકરો.

ભમરો.

મેઘ.

મોથ.

મોર.

રત્ન.

રાજહંસ.

રાત.

વસ્ત્ર.

વાઘ.

શંખ.

શિવના હજાર માંહેનું એક નામ.

શ્રીકૃષ્ણ કે વિષ્ણુનું ધનુષ્ય; શાંર્ગ.

( વહાણવટું ) સરંગ એટલે વહાણના કપ્તાનનો મદદનીશ.

સારંગી.

સિંહ.

સૂર્ય.

સોનું.

( સંગીત ) હનુમંત મત પ્રમાણે મેઘ રાગના આઠ માંહેનો એક પુત્ર. તેની જાતિ ઓડવ છે, એટલે ખરજ રિખવ તીવ્ર, મધ્યમ કોમળ, પંચમ અને નિખાદ તીવ્ર કોમળ બંને એ પ્રમાણે પાંચ સ્વર આવે છે. ગાંધાર અને ધૈવત વર્જ્ય છે. ખરજ અથવા રીખવ ગ્રહ સ્વર છે. પંચમ અથવા નિખાદ ન્યાસ સ્વર છે. મધ્યમ વાદી સ્વર છે. કોઈ સંપૂર્ણ માને છે. તેમાં ધૈવત સહકારી અને ગાંધાર કોમળ લે છે. આ રાગ દેવગીરી મલ્હાર અને નટથી મિશ્ર છે. કોઈ મારવા અને મલ્હારથી મિશ્ર કહે છે. ગાવાનો સમય મધ્યાહ્ન કાળ છે. આ રાગની ઘણી જાતી છે: શુદ્ધ, બિંદ્રાબની, બડહંસ, સાવંત, ધુળીયા, ગૌડ, મદમાદ, ગુબરહારા, સોરઠી, બહારી, સૂર અને બૂર.

હંસ.

હાથ.

હાથી; ગજ.

હીરો.

ધનુષ્ય; ચાપ; કામઠું.

મૃગ; હરણ; કુરંગ.

એક જાતની માખી; મોટા માથાવાળી પીળા રંગની એક મધમાખી; આઘા.

કાબરચીતરા રંગવાળું.

તરેહ તરેહનું; રંગબેરંગી.