ચૌદમું નક્ષત્ર (2) એક છંદ (3) ચિત્રવતી; ગાંધારગ્રામની એક મૂર્છના

( પિંગળ ) એક માત્રામેળ છંદ. આ છંદની પાંચમી, આઠમી અને નવમી માત્રા લઘુ હોય અને બાકી ગમે તેમ આવે. તેમાં ૧, ૫, ૯, ૧૩ માત્રાએ તાલ આવે.

( પિગંળ ) એક સમજાતિ માત્રામેળ છંદ. આ દ્વૌપદી છંદનો ભેદ છે. તેમાં ૩૮ ગુરુ અને ૩૬ લઘુ મળી ૭૪ વર્ણ અને ૧૧૨ માત્રા હોય છે.

એ નામનો એક સર્પ.

( પિગંળ ) એક સમવૃત્ત વર્ણમેળ છંદ. આ છંદ અતિશર્ક્કરી છંદનો એક ભેદ છે. તેને ચિત્ર છંદ પણ કહે છે. તેમાં ત્રણ મગણ અને બે યગણ મળી પંદર વર્ણ હોય છે.

( પિંગળ ) એક સમવૃત્ત વર્ણમેળ છંદ. તેમાં રગણ, જગણ, રગણ, જગણ, રગણ અને ગુરુ મળી સોળ અક્ષર હોય છે. આઠમે અને નવમે અક્ષરે યતિ કે વિસામો આવે છે.

શુક્લ યજુર્વેદનો એ નામનો એક ઋષિ.

અવિદ્યા; માયા; મોહ.

ઉંદરકની નામની વનસ્પતિ; રુતભુજ.

એ નામની એક અપ્સરા.

એ નામની એક નદી.

એ નામની એક નાડી.

એ નામની એક વનસ્પતિ. તેને એરંડ, દ્રવંતી, દંતી, ગોરક્ષકર્કટી, નેપાળો કે એરંડો પણ કહે છે.

એ નામની વનસ્પતિ; ધોળી ધ્રો; ધ્રોખડ.

( સંગીત ) એક રાગિણી. તેને ભેરવ રાગની પાંચ માંહેની એક સ્ત્રી માનવામાં આવે છે.

એક વ્રજાંગના.

કાકડી.

કાબરચીતરી ગાય.

( સંગીત ) ગાંધાર ગ્રામની એક મૂર્ચ્છના; ચિત્રવતી.

( વહાણવટું ) ચતરો.

( જ્યોતિષ ) ચંદ્રનાં છ માંહેનું એક નક્ષત્ર.

( જ્યોતિષ ) ચંદ્રની એ નામની એક સ્ત્રી; સોમની સત્તાવીશ માંહેની એક સ્ત્રી.

ચિત્રગુપ્તની બહેન.

ચિત્રા નક્ષત્રમાં જન્મેલી સ્ત્રી.

( જૈન ) છપ્પન દિક્કુમારિકા માંહેની એ નામની એક.

તરબૂચનો વેલો.

દ્રવ્ય; ધન.

( તાંત્રિક ) પંદર માંહેની એ નામની પંદરમી નિત્યા.

પ્રાચીન કાળનું તારવાળું એક વાજું.

ભીષ્મકની રાજકુમારી અને રુકિમણીની દાસી.

મજીઠ.

મોતી.

વસુદેવથી રોહિણીમાં જન્મેલી કન્યા.

વાવડિંગ.

( જ્યોતિષ ) સત્તાવીશ માંહેનું અશ્વિનીથી ચૌદમું નક્ષત્ર; ક્રાંતિવૃત્તના ૧૭૩ અંશ, ૨૦ કલાથી ૧૮૬ અંશ, ૪૦ કલા સુધીનો વિભાગ. સુંદર અને વિચિત્ર હોવાને કારણે તેને ચિત્રા કહે છે. આ નક્ષત્ર ઉપરથી ચૈત્ર માસનું નામ પડેલ છે. તેમાં બહુ આકરો તાપ પડે. ચૈત્ર માસમાં આ નક્ષત્ર સંધ્યાકાળે પૂર્વમાં ઊગી પરોઢિયામાં પશ્ચિમમાં અસ્ત થાય. તેમાં એક તારો છે. છેક પૂર્વમાં ક્રાંતિવૃત્ત ઉપર જ આ તારો ઊગેલો નજરે પડે છે. તે પહેલા વર્ગનો તારો કહેવાય છે. આ નક્ષત્રમાં સ્ત્રી કે પુરુષનો જન્મ થયો હોય તો તે સુંદર નેત્ર અને અંગવાળા બને. આ નક્ષત્રનો આકાર હાથ જેવો છે. તેના સ્વામીનું નામ ત્વષ્ટા છે અને તેના પાયાના અક્ષર પ, પો, ર, રી છે. આ નક્ષત્રનો સમય તા. ૧૦ ઓક્ટોબરથી લગભગ તા. ૨૩ ઓક્ટોબર ગણાય છે. તે વરસાદનું નક્ષત્ર છે. સૂર્ય આ વખતે ચિત્રા નક્ષત્રમાં પ્રવેશ કરે છે. ફલિત જ્યોતિષમાં તેને પાર્શ્વમુખ નક્ષત્ર માન્યું છે. તેમાં ગૃહારંભ, ગૃહપ્રવેશ, હાથી, રથ, વહાણ, ઘોડા વગેરેનો વ્યવહાર શુભ મનાય છે. આ નક્ષત્ર કન્યા રાશિમાં છે. આ તારો એટલો બધો દૂર છે કે તેનું માપ લઈ શકાયું જ નથી. ચિત્રા અને સ્વાતી બહુ કરીને સાથે જ ઊગે છે. જૂનના ઉત્તરાર્ધમાં ચિત્રા સમી સાંજે મધ્યાહ્ન વૃત્ત ઉપર આવે છે.

સુભદ્રા; કૃષ્ણની બહેન.

( સંગીત ) ષાડવનું એક તાન; ષડ્જ ગ્રામમાં નિષાદ વર્જિત કરવાથી ઉત્પન્ન થતું એક તાન.

જુદી જુદી જાતનું.