(સં.) જૈનોના વર્તમાન ચોવીસીમાંના ત્રેવીસમા તીર્થંકર; પારસનાથ

(જૈન ) ચાલુ અવસર્પિણી કાળના ત્રેવીશમા તીર્થંકર; પારસનાથ; મહાવીર સ્વામીથી અઢીસો વર્ષ પહેલાં થયેલા એ નામના તીર્થંકર વારાણસી નગરીમાં ઇક્ષ્યાકુવંશી અશ્વસેન રાજાની વામાદેવી રાણીની કૂખે પોષ વદિ ૧૦ના રોજ તેમનો જન્મ થયો હતો. તેમના શરીરનો વર્ણ પન્ના જેવો નીલ હતો અને તેમના શરીર સર્પનું ચિહ્ન હતું. વામાદેવીએ ગર્ભકાળમાં એક વાર પોતાના પડખામાં એક સર્પ દીઠો હતો, તેથી આ પુત્રનું નામ પાર્શ્વ રાખવામાં આવ્યું તેમનું દેહમાન નવ હાથનું હતું અને આયુષ્ય સો વર્ષનું હતું. કુશસ્થાનના રાજા પ્રસેનજિતની કુંવરી પ્રભાવતી પાર્શ્વનાથ ઉપર મોહ પામી. આ સાંભળી કલિંગ દેશના યવન નામના રાજાએ પ્રભાવતીનું હરણ કરવાના વિચારથી કુશસ્થાનને ઘેરો ઘાલ્યો. અશ્વસેન રાજાને જ્યારે આ સમાચાર મળ્યા, ત્યારે તેમણે મોટી સેનાની સાથે પાર્શ્વને કુશસ્થળ મોકલ્યાં. પહેલાં તો કલિંગ રાજા યુદ્ધ કરવા તૈયાર થયો, પણ જ્યારે તેણે પોતાના મંત્રીને મોઢેથી પાર્શ્વનો પ્રભાવ સાંભળ્યો, ત્યારે તેણે આવીને ક્ષમા માગી. છેવટે પ્રભાવતી સાથે પાર્શ્વનો વિવાહ થયો. એક દિવસ પાર્શ્વે પોતાના મહેલ ઉપરથી જોયું કે લોકો પૂજાની સામગ્રી લઈને એક દિશામાં જતા હતા. ત્યાં જઈને તેમણે જોયું કે, એક તપસ્વી પંચાગ્નિ તાપતો હતો અને અગ્નિમાં એક સર્પ મરેલ પડ્યો હતો. પાર્શ્વે કહ્યું કે, દયાહીન ધર્મ કોઈ કામનો નહિ. એકત્રીશ વર્ષની ઉમરે તેમણે દીક્ષા લીધી. દીક્ષા લીધા પછી ઉપદેશ માટે લોકોના ઉદ્ધાર માટે ગામોગામ તેઓ ફરવા લાગ્યા. કાશીમાં તેમણે ચોરાશી દિવસ તપસ્યા કરી અને તે પછી તેને કેવળજ્ઞાન થયું. તેમને અનેક શિષ્યો થયા. છેવટમાં પોતાનો નિર્વાણકાળ નજીકમાં જોઈ સમેત શિખર ઉપર તે ચાલ્યા ગયા. ત્યાં શ્રાવણ સુદિ ૮ના રોજ એક હજાર સાધુ સાથે તે મોક્ષ પધાર્યા. સમેત શિખર તે હજારીબાગમાં આવેલ પારસનાથનો ડુંગર છે.

ઇલુરાની જૈન ગુફા માંહેની ચોત્રીશમી ગુફાનું નામ.

રાજગૃહ અને બુદ્ધ ગયાથી દક્ષિણમાં આવેલ એક સ્થાન; પારસનાથ.