ગુજરાત પાસે સાંસ્કૃતિક અને ઐતિહાસિક વૈભવી વારસો લગભગ હજાર વર્ષ જેટલો પ્રાચીન છે, જેની અભિવ્યક્તિનું માધ્યમ ગુજરાતી ભાષા રહ્યું છે. અંગ્રેજોની ગુલામીમાંથી આઝાદ થયાને અડધી સદીથી વધુ સમય વિત્યા બાદ પણ ગુજરાતમાં શૈક્ષણિક, રાજકીય, વહીવટી અને સરકારી અને સંશોધનાત્મક જેવા તમામ મહત્ત્વના ક્ષેત્રોમાં ગુજરાતી ભાષાનું મહત્ત્વ ઓછું થતું રહ્યું અને અંગ્રેજી ભાષાનું પ્રભુત્વ વધતું રહ્યું. વૈશ્વિકીકરણ અને ઉદારીકરણના પડકારોને પહોંચી વળવા માટે ભારતીય પ્રાદેશિક ભાષાઓ જાણે ઉણી ઉતરી. પાશ્ચાત્ય સાંસ્કૃતિક અને સામાજિક આક્રમણને કારણે દૃશ્ય-શ્રાવ્ય માધ્યમો દ્વારા ગુજરાતી ભાષા ઉપરાંત ગુજરાતી સંસ્કૃતિ અને પરંપરાની અવગણના થતી રહી છે. જાણ્યે-અજાણ્યે આજે આપણે પોતે જ પોતાની ઓળખ ગુમાવી રહ્યા છીએ. આ અનુસંધાન પ્રતિ નિસબત અને નિષ્ઠા દર્શાવવાનો સમય પાકી ગયો છે. અંગ્રેજી ભાષાનું મહત્ત્વ સહેજ પણ ઓછું આંકવાનો આશય નથી. ઊલટાનું ગુજરાતી ભાષાનું સારું જ્ઞાન અંગ્રેજી ભાષાની જાણકારી સરળ બનાવશે એવો પણ એક મત છે.

દર વર્ષે ભાષાકીય, સાંસ્કૃતિક વૈવિધ્ય અને બહુભાષાવાદની જાગૃતતાને પ્રોત્સાહન આપવા માટે 21મી ફેબ્રુઆરીનો દિવસ “આંતરરાષ્ટ્રીય માતૃભાષા દિન” તરીકે ઊજવવામાં આવે છે. સૌ પ્રથમ યુનેસ્કો દ્વારા 17 નવેમ્બર 1999માં આંતરરાષ્ટ્રીય માતૃભાષા દિનની સત્તાવાર જાહેરાત કરવામાં આવી હતી.

‘ગ્લોબલ-ગુજરાતીલેક્સિકોન’ એટલે શું ? આજે આપણે વિશ્વમાનવીની – આધુનિકીકરણની જે વાતો કરીએ છે તે બધાના પાયામાં ભાષા એક અત્યંત જરૂરી આધારસ્તંભ છે. કોઈપણ ભાષા ત્યારે જ સમૃદ્ધ બને જ્યારે અન્ય ભાષાના શબ્દોનો પણ તેમાં સમાવેશ થાય, ઉપરાંત અન્ય પ્રાંત કે ભાષાના લોકો પણ આપણી ભાષાને અપનાવે અને સમજે. બસ, આ જ બાબતને અનુસરીને અમે આપ સહુ સમક્ષ ‘ગુજરાતી – જાપાનીઝ’ અને ‘ગુજરાતી – ચાઇનીઝ’ ભાષાનો શબ્દકોશ રજૂ કરી રહ્યા છે. તે જ global.gujaratilexicon.com

ગુજરાતીભાષા પ્રેમીઓને તે કેટલો ઉપયોગી થઈ પડ્યો છે તેનો એ માપદંડ છે. વળી, વિવિધ સંસ્થાઓ પણ તેમના રોજિંદા કાર્યમાં તેમ જ મહત્ત્વના પ્રોજેક્ટ માટે ગુજરાતીલેક્સિકોન સાઇટનો મોકળાશથી ઉપયોગ કરે છે. આ રીતે ગુજરાતીલેક્સિકોન ભાષાકીય વિવિધ કાર્યક્ષેત્રમાં કાર્યરત સહુ કોઈને મદદરૂપ થઈ શક્યો છે તેનો અમને ઘણો જ સંતોષ અને આનંદ છે.

ભારતની આઝાદી પછી જવાહરલાલ નહેરુના માર્ગદર્શન મુજબ ભારતમાં ભાષાકીય રાજ્યો બન્યા; જે મુજબ એક ભાષાવાળા પ્રાંતનું પોતાનું રાજ્ય થયું. હિન્દી બોલતી પ્રજાને વિવિધ રાજ્યોમાં વહેંચવામાં આવી. આમ, અમુક રાજ્યને બાદ કરતાં મુખ્યત્વે દરેક રાજ્યને પોતાની ભાષા છે.

ક્રોસવર્ડ (કોયડો) એ ઘણાબધા લોકોના રોજિંદા જીવનમાં તાણાવણાની જેમ વણાઈ ગયું છે, લાખો લોકોની રોજિંદી ટેવ છે. મારાં માતા-પિતા, મિત્રો પણ અનેરા રસ સાથે આ રમત રમવાનો આનંદ ઉઠાવે છે. તે લોકો છાપું લઈને કોયડો (ક્રોસવર્ડ) પૂરવાનું ચાલુ કરશે, ક્રોસવર્ડ પૂરવા માટે લડશે પણ ખરા.

ઘણી જગ્યાએ એટલે કે બસમાં, ટ્રેનમાં ક્રોસવર્ડ પૂરવું એ લોકો માટે એક આચારપદ્ધતિ થઈ ગઈ છે.

ઘણા લોકોની દિવસની શરૂઆત જ સવારની ચા સાથે ક્રોસવર્ડ પૂરવાથી થાય છે. કેટલાક લોકો માટે ક્રોસવર્ડ માનસ(Mind) યોગા છે.

ભાષા મૂળે તો ધ્વન્યાત્મક, એટલે કે બોલવાની અને સાંભળવાની. બોલનાર પોતાના મનમાંના વિચાર કે ભાવનો અનુવાદ ભાષામાં કરે. બોલનારના શબ્દો સાંભળી તે ભાષા જાણતો શ્રોતા તેનો ફરી વિચાર કે ભાવમાં અનુવાદ કરે. આ બેવડા અનુવાદનું બીજું નામ તે ‘અર્થ.’ કોઈ પણ ભાષામાં શબ્દ અને અર્થ બંને સાથે સાથે ચાલે. પણ બોલાતા શબ્દનું આયુષ્ય સાવ ટૂંકુ, ક્ષણજીવી. ભાષાને લાંબુ આયુષ્ય આપવા માટેની એક તરકીબ શોધાઈ તે લિપિ. પણ લિપિ આવી તેની સાથે ભાષા કાનની ભાષા ઉપરાંત આંખની ભાષા બની. સાંભળવા ઉપરાંત વાંચવા માટેની ભાષા બની. તો બીજી બાજુ સ્થળ અને કાળના બંધનોથી કેટલેક અંશે ભાષા મુક્ત બની.

ગત તા. 31 ઓગષ્ટના રોજ સાહિત્ય પરિષદ ખાતે ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ અને ગુજરાતીલેક્સિકોનના સંયુક્ત ઉપક્રમે યોજિત બીજા સત્રનો વિષય હતો ગુજરાતીમાં કેવી રીતે ટાઇપ કરવું? ગુજરાતીલેક્સિકોન તરફથી આ અંગેનું એક પ્રેઝનટેશન રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું.

ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ અને ગુજરાતીલેક્સિકોનના સંયુક્ત ઉપક્રમે યોજિત ગુજરાતી ભાષા અને કમ્પ્યૂટર સજ્જતાના કાર્યક્રમનું બીજું સત્ર આવતીકાલ એટલે તા. 31-8-2012ના રોજ યોજાનાર છે.

‘ગુજરાતીલેક્સિકોન’ના રચયિતા શ્રી રતિલાલ ચંદરયાએ વર્ષો પહેલાં, જ્યારે ‘ગુજરાતી યુનિકોડ ફોન્ટ’ એવા શબ્દોયે કોઈએ સાંભળ્યા નહોતા ત્યારે, એક સ્વપ્ન જોયેલું કે એક સર્વ સુવિધાયુક્ત સર્વોત્તમ ગુજરાતી ફોન્ટ બનાવવો જે ગુજરાતી લિપિની બધી જ ખૂબીઓ અને વિવિધતાઓ ધરાવતો હોય (દા.ત. બધા જ અક્ષરો, જોડાક્ષરો, વિરામચિહ્નો, વિશિષ્ટ ચિહ્નો વગેરે). એમના સ્વપ્નના આ નોનયુનિકોડ કલાપી ફોન્ટ પર અત્યાર સુધીમાં અનેક લોકોએ પોતાની સજ્જતાથી કામગીરી કરી અને જ્યારે ‘કલાપી’ ફોન્ટ આખરી રૂપ પામ્યો ત્યારે તે ગુજરાતી ભાષાનો એક સર્વોત્તમ ફોન્ટ હતો. લેક્સિકોનની શરૂઆતની તે વેળાની સઘળી એન્ટ્રી આ નોનયુનિકોડ ‘કલાપી’ ફોન્ટમાં કરવામાં આવેલી.

૧૯૯૯ નવેમ્બરમાં યુનેસ્કોએ માતૃભાષા ઉજવવાનું નક્કી કર્યું. જે ફેબ્રુઆરી, ૨૦૦૦થી દર વર્ષે મનાવવામાં આવે છે. જે પાછળનો મુખ્ય ઉદ્દેશ ભાષા અને સંસ્કૃતિની વિવિધતાને સન્માન આપવું તથા બહુભાષાવાદને પ્રોત્સાહન આપવું. દુનિયાની ૭૦૦૦થી પણ વધુ ભાષામાંથી અડધી ખલાસ થવાની તૈયારીમાં છે ત્યારે જે ભાષા લઘુમતીમાં છે તેના સંરક્ષણ માટે, દુનિયાની વિવિધ સંસ્કૃતિ ધરાવતા લોકો વચ્ચે સંવાદ અને સંપર્ક સાધવા તથા તેમને સમજવા માટે. દરેક સમાજની મૂર્ત કે અમૂર્ત ધરોહરને જીવંત રાખવા માટેનું સક્ષણ સાધન જો કોઈ હોય તો તે માતૃભાષા છે. આંતરરાષ્ટ્રીય માતૃભાષા દિવસ એ હકીકતમાં માતૃભાષા માટે આંદોલન દિવસ છે.

બ્રાહ્મણ દેવતા કહેવાયો છે. એને પૂજ્ય ગણવામાં આવ્યો છે. પ્રાચીન સામાજિક વ્યવસ્થામાં બ્રાહ્મણનું સ્થાન અતિ ઉચ્ચ રહ્યું હતું. તે સમયના રાજવીઓ-શ્રીમંત શાહુકારો પણ બ્રાહ્મણનો આદર રાખતાં. તેમના શબ્દ વચનને માન આપતાં. અને આથી જ તે સમયની કહેવતે કહ્યું હતું કે “બામન વચન પરમાન.’ બ્રાહ્મણની વાતને જ પ્રામાણિક માનવી જોઈએ. વિષ્ણુ ધર્મસૂત્રે પણ આજ છે – ‘બ્રાહ્મણાભિહિતં વાક્યં ન મિથ્યા જાય તે ક્વચિત.’