દાનવ; દૈત્ય; અસુર (2) રાક્ષસ જેવા લક્ષણવાળો માણસ (લા.)

આઠ માંહેનો વિવાહમાંનો એક પ્રકાર. તેમાં યુદ્ધ કરી બળાત્કારે અથવા છીનવી, ઝૂંટવી કે કપટથી કન્યાનું હરણ કરવામાં આવે છે.

આયુધ જીવી અથવા શાસ્ત્રોપજીવી સંઘનું એક નામ.

( જ્યોતિષ ) એક જાતનો યોગ.

( વૈદ્યક ) એક પ્રકારનો રસ. તે પારો અને ગંધકના મિશ્રણથી બને છે. તે પેટની કબજિયત દૂર કરે છે અને ભૂખ લગાડે છે.

કુબેરના ધન ભંડારનો રક્ષક.

દાનવ; દૈત્ય; રાક્ષસ; અસુર. રાક્ષસો આકળા, વિકરાળ, મોટા દાંત, ભયંકર આંખો અને વગર પ્રમાણના અવયવોવાળા હતા એવી લોકોની સમજ છે તે ભૂલ ભરેલી છે. તેઓ આર્યોની માફક મનુષ્ય દેહધારી હતા. માત્ર રંગે કાળા અને શરીરે મજબૂત હતા. અને નરમાંસ ભક્ષણ કરવાનો ક્રૂર ચાલ તેમનામાં હતો. તેના સાત પ્રકાર છે: ભીમ, મહાભીમ, વિધ્ન, વિનાયક, જળરાક્ષસ, રાક્ષસરાક્ષસ અને બ્રહ્મરાક્ષસ. રાક્ષસો નૈઋત્ય તરફ અને યમુના નદીને દક્ષિણે લંકા સુધી રહેતા હતા. તે નૈઋત્ય તરફ હતા માટે તેમને નૈઋતી પણ કહેતા. તેના ત્રણ પ્રકાર છે: કેટલાક યક્ષ જેવા, કેટલાક માત્ર દેવના જ દુશ્મન હોય અને બીજા સ્મશાનમાં દેખાવ દે, યજ્ઞમાં ભંગ પાડે, પવિત્ર માણસોને પજવે, જીવતા માણસનું ભક્ષણ કરે અને તેવી અનેક રીતે લોકોને પીડા રૂપ થઇ પડે. રાવણ ત્રીજા પ્રકારનો રાક્ષસ મનાય છે. તેઓની ઉત્પત્તિ વિષે મતભેદ છે. કેટલાકનું માનવું એવું છે કે તેઓ પુલસ્ત્યના પુત્ર થાય. બીજા મત પ્રમાણે તેઓ બ્રહ્માના પગના તળિયામાંથી ઉત્પન્ન થયા હતા. વિષ્ણુ પુરાણ પ્રમાણે તેઓ કશ્યપ અને ખષાના પુત્ર છે. રામાયણમાં જણાવ્યા પ્રમાણે જ્યારે બ્રહ્માએ સમુદ્ર ઉત્પન્ન કર્યા ત્યારે તેની રક્ષા કરવા રાક્ષસોને ઉત્પન્ન કર્યા તેથી તેમને રાક્ષસ નામ આપ્યું. રાક્ષસને તેમના ગુણ પ્રમાણે અનેક નામથી ઓળખાવવામાં આવે છે: અનુશર આશર, આશિર, હનૂષ, ઇષ્ટિપચ, સંધ્યાબલ, ક્ષપાત, નક્તંચર, રાત્રિચર, શમનીશદ, નૃજગ્ધ, નૃયક્ષ, પલલ, પલાદ, પલંકશ, ક્રવ્યાદ, અસ્ત્રપ, અસૃક્પ, કૌણપ, કીલાલપ, રક્તપ, દંડશુક, પ્રઘસ, મિલનમુખ, કર્બૂર, અસ્ત્ર, નિક્ષાસૂત, નિક્ષાત્મજ, જાનુધાન, પુણ્યજન, નૈઋતુ, યાતુ, રક્ષ વગેરે રાક્ષસને માટે અન્ય શબ્દો વપરાય છે.

નંદ રાજાનો એ નામનો એક પ્રધાન; મુદ્રારાક્ષસ નાટકનું મુખ્ય પાત્ર.

નંદસૂત્રમાં જણાવેલી લિપિનો એક પ્રકાર.

બાર્હસ્પત્ય સંવત્સના ૬૦ માંહેનું એ નામનું ૪૯મું વર્ષ; શુક નામથી ઓળખાતા સંવતના આઠ વિભાગ માંહેનો ઓગણપચાસમો સંવત્સર.

ભયંકર દેખાવ અને વર્તનવાળા આવ્યંતર દેવ.

ભૂત; પિશાચ.

રાક્ષસ જેવા લક્ષણવાળો માણસ. જેઓ આળસુ, ક્રૂર, ખાઉધરા, કદરૂપા અને અતિ ક્રોધી હોય તેને માટે આ શબ્દ વપરાય છે.

રાક્ષસોનો રાજા.

રાહુ.

રુદ્રની વીશીનો ૯ મો સંવત્સર.

વૈર, વિરોધ વગેરે કોઇપણ અવગુણ.

( જૈન ) વ્યંતર નિકાય દેવોના આઠ માંહેનો એક પ્રકાર.

હરકોઇ દુષ્ટ પ્રાણી.

( જ્યોતિષ ) રાત્રી દિવસનાં ૩૦ માંહેનું એ નામનું એક મુહૂર્ત.

ભયંકર; વિકરાળ

રક્ષણ કરનાર.

રાક્ષસનું; રાક્ષસ સંબંધી.

સૂચક.