કહેવાય છે કે માની બોલી એ આપણી માતૃભાષા. દેવનાગરી લિપિ ઉપરથી આવેલી આપણી ગુજરાતી ભાષા ઘણું બધું વૈવિધ્ય ધરાવે છે. ઉમાશંકર જોશીએ ‘મને મળી માતૃભાષા ગુજરાતી’ જેવી વાક્યરચનાની મદદથી વિશ્વને ગુજરાતી ભાષાનું મહત્ત્વ સુપેરે સમજાવ્યું છે. આજકાલ ગુજરાત રાજ્યમાં અંગ્રેજી ભાષાનું ચલણ વધતું ચાલ્યું છે. ચાલો અંગ્રેજી અને ગુજરાતી ભાષાના સ્વર અને વ્યંજનો વિશે કેટલીક માહિતી મેળવીએ.

ગુજરાતી ભાષાના પ્રસિદ્ધ સાધના સાપ્તાહિકમાં ગત ૧૫ નવેમ્બરના અંકમાં ગુજરાતીલેક્સિકોનની ખૂબ સુંદર કવર-સ્ટોરી છપાઈ. પોતાના વિવિધ શબ્દકોષ, ગુજરાતી સાહિત્ય તથા અન્ય ગુજરાતી પ્રકલ્પો દ્વારા ગુજરાતી ભાષાની અમૂલ્ય સેવા બજાવનાર ગુજરાતીલેક્સિકોન વેબસાઈટની મુક્ત કલમે પ્રસંશા થઈ છે. સાધન સાપ્તાહિકના મદદનીશ એડિટર તથા લેખક – પત્રકાર શ્રી રાજ ભાસ્કરની કલમે કોતરાયેલ ગુજરાતીલેક્સિકોનની શબ્દરૂપ પ્રતિમા અત્રે પ્રસ્તુત કરું છું.

કાગડો તો કાળો મેશ; એક આંખે કાણો ને એક પગે ખાંગો, કાગડો બોલે : “કો-કો.” કાગડો ઊડે તો જાણે પડ્યો કે પડશે. તોય કાગડાનો ગો માય નહિ. મનમાં તો એમ કે, મારા જેવું કોઈ ના ઊડે, મારા જેવું કોઈ ના બોલે !

લોકોના અંતરમનમાં સદાય જીવંત છે. રતિકાકાએ જીવનનો અમૂલ્ય – 25 વર્ષ કરતાં વધુ – સમય આ પ્રકલ્પ પાછળ આપ્યો છે. તેમની પ્રથમ પુણ્યતિથિ પર શ્રદ્ધાંજલિ અર્પણ કરતાં ગુજરાતીલેક્સિકન પરિવાર તથા સમગ્ર ભાષાપ્રેમીઓ ખૂબ જ આદર, સન્માન અને અહોભાવની ભાવના વહાવે છે.

અમદાવાદમાં રેડિયો મિર્ચી આવ્યાના એક જ વર્ષ બાદ ધ્વનિત રેડિયો સાથે જોડાયા. ધ્વનિત આમ તો વિજ્ઞાનના વિદ્યાર્થી. બી.એસ.સી. પાસ કર્યા પછી એમ.એસ.સી. કરે. અચાનક એમના પિતાજી હરીશકુમાર પી. ઠાકરનું નિધન થયું. હરીશભાઈ એલ.આઈ.સી.માં નોકરી કરતા હતા. ચાલુ સર્વિસે જ એમનું અવસાન થતાં ધ્વનિતને એલ.આઈ.સી.માં નોકરી મળી. ધ્વનિતે અભ્યાસ છોડી નોકરી સ્વીકારી

પાન લીલું જોયું ને તમે યાદ આવ્યાં,
જાણે મૌસમનો પહેલો વરસાદ ઝીલ્યો રામ,
એક તરણું કોળ્યું ને તમે યાદ આવ્યાં.

મારી પસંદગી માટે હું આભારી છું. 
રણજિતરામ એવોર્ડ મારા માટે એક નોબેલ પ્રાઈઝ સમાન છે. ગુજરાતી સાહિત્ય અને અસ્મિતા માટે આજીવન કામ કરનાર રણજિતરામની યાદમાં આ એવોર્ડ અપાય છે. આ વર્ષે તે માટે મારી પસંદગી થઈ છે તે બદલ હું હૃદયના ઉમળકા સાથે આ માટે આભાર માનું છું. ૧૯૬૪માં મેં એમ. એ. અને સી એ પછી મારે ડાન્સમાં જ આગળ વધવું હતું એટલે ૧૯૭૭માં નૃત્યનાટકો અને રસસિદ્ધાંત પર પીએચડી કર્યુ. પછીથી મારી આ ડાન્સ યાત્રા શરૂ થઈ જે આજે પણ અવિરત ચાલુ છે. 

હિન્દી કવિ શ્રી માખનલાલ ચતુર્વેદીના આ ગીતમાં એક ફૂલ પોતાની અભિલાષા વ્યક્ત કરતાં કહે છે, ‘માતૃભૂમિના રક્ષણ માટે પોતાના પ્રાણ ન્યોછાવર કરનાર વીરોના ચરણોંના સ્પર્શથી હું ધન્ય બની જાઉં.’જો એક પુષ્પ આ પ્રકારની ઇચ્છા કરતું હોય તો આપણે તો માણસ છીએ. ભારતની આઝાદીની ખુશી તો આપણને વિશેષ હોવી જોઈએ. આ આઝાદી આપણને અનેક નર-નારી રત્નોના બલિદાનોથી મળી છે. આઝાદી અમૂલ્ય છે. આપણને મળેલી આઝાદી અનેક શહીદોના રક્તથી સિંચિત છે એ શહીદી આપણને હરહંમેશ યાદ રહેવી જોઈએ. આઝાદી કાયમ રહે તે માટે આપણે કૃતસંકલ્પ બની હંમેશાં રાષ્ટ્ર સેવાર્થે તન, મન અને ધનથી તત્પર રહેવું જોઈએ. તેથી જ તો કોઈકે કહ્યું છે,

શ્રી શાંતિભાઈ ગાલા ‘નવનીત એજ્યુકેશન લિમિટેડ’, આ સંસ્થાના પાયાની ઈંટ સમાન છે. આજથી લગભગ 54 વર્ષ પહેલાં આ સંસ્થા શરૂ થઈ ત્યારથી સખત પરિશ્રમ દ્વારા શ્રી શાંતિભાઈએ જૂની પ્રિન્ટોલૉજીમાંથી અદ્યતન કોમ્પ્યૂટરાઇઝ્ડ પ્રિન્ટોલૉજી પર સંસ્થાને વિકાસોન્મુખ કરી પ્રગતિના શિખરે પહોંચાડી છે. આજે આ સંસ્થા અસંખ્ય શૈક્ષણિક પ્રકાશનો કરતી તથા 800 કરોડનું ટર્નઓવર ધરાવતી વિશાળ અને વિરાટ વટવૃક્ષ સમી બની છે. એના મૂળમાં શ્રી શાંતિભાઈનાં દીર્ઘદૃષ્ટિ, સમયસૂચકતા તેમજ પરિશ્રમ સિંચાયાં છે.

કોક સવારે સૂરજ ઊગે તે પહેલા હું ઊગું ;
મનતરંગથી ફેલાતો બસ ક્યાંનો ક્યાં જઈ પૂગું.
કોઈ ન જાણે કિયા દેશનો વાસી ને કાંઆવ્યો,
ખભે ઝૂલતી ઝોળીમાં કેવું કેવું લઈ આવ્યો.
ખોવાયું તે ખોળું ને આ મન સદાયનું મૂંગું
કોક સવારે સૂરજ ઊગે તે પહેલા હું ઊગું.

ગુજરાતી સહિત્યપ્રેમીઓ રીડગુજરાતી.કોમ ગુજરાતી બ્લૉગથી ખૂબ સારી રીતે પરિચિત હશે. રીડગુજરાતી.કોમ એટલે વૈવિધ્યપૂર્ણ વાંચનનો રસથાળ. આ એક ઑનલાઇન ગુજરાતી સામયિકનો બ્લૉગ છે. જે અંતર્ગત ટુંકીવાર્તા, કાવ્યો-ગઝલો, હસો અને હસાવો, બાળસાહિત્ય, આધ્યાત્મિક લેખો, સાહિત્ય લેખો વગેરે ગુજરાતી સાહિત્યને ખૂબ સુંદર રીતે પીરસવામાં આવે છે અને દરરોજ અનેક ગુજરાતી સાહિત્યપ્રેમીઓ તેની મુલાકાત લે છે. આ બ્લૉગ ગુજરાતી સાહિત્ય જગતમાં ખૂબ નોંઘપાત્ર સ્થાન ધરાવે છે. આ બ્લૉગના કર્તા માતૃભાષાપ્રેમી – ગુજરાતી સાહિત્યપ્રેમી શ્રી મૃગેશભાઈ શાહ ખૂબ જ સૌજન્યસભર વ્યક્તિત્વ ધરાવતા હતા અને પોતાના બ્લૉગ દ્વારા માતૃભાષા ગુજરાતી ખૂબ સારી સેવાઓ બજાવતા હતા.

”ગુજરાત”માં ઉદ્દભવેલી અને ગુજરાતીઓ દ્વારા બોલાતી ભાષાનું નામ છે, ગુજરાતી ભાષા. ભારતને આઝાદી મળ્યા બાદ ગુજરાત રાજ્યની સ્થાપના ૧ મે, ૧૯૬૦ના રોજ થઇ હતી અને ત્યારથી ગુજરાત રાજ્યની અધિકૃત ભાષા તરીકે ગુજરાતીને સ્વીકારવામાં આવી છે. સમગ્ર વિશ્વમાં ગુજરાતી બોલવાવાળા લોકોની સંખ્યા ૬.૫૫ કરોડ છે અને તેથી તે “સૌથી વધુ બોલાતી માતૃભાષા”ની યાદીમાં ૨૬માં ક્રમે આવે છે. ગુજરાતી બોલનારાની સંખ્યા 6.55 કરોડ હોવા છતાં શબ્દકોશોમાં સંગ્રહાયેલું ગુજરાતીનું શબ્દભંડોળ ઓછું છે. ”લોકકોશ” ગુજરાતીને સમૃદ્ધ કરે, તો ગુજરાતની પ્રગતિમાં તે ઘણો મહત્ત્વનો ભાગ ભજવી શકે છે